سازماندهی یک جنبش اجتماعی – 3 – ماموریت

در علم مدیریت هر سازمانی را به داشتن بیانیه یا عبارت ماموریت ملزم میدانند. پائول فینلی در کتاب مدیریت استراتژیک، بیانیه ماموریت را شامل دلایل وجودی سازمان و نشان دهنده جهات کلی حرکت میداند. وی معتقد است که بیانیه ماموریت باید دارای پنج مشخصه باشد:
1. دلایل وجودی سازمان
2. اهداف استراتژیک، آنچه سازمان مایل است به آن دست یابد.
3. مسیر استراتژیک، آنچه که سازمان برای رسیدن به اهدافش بکار میبندد.
4. استانداردها، سیاست ها و هنجارهای رفتاری سازمان
5. ارزش ها، چگونه سازمان به سهامدارانش مرتبط میشود.
فارغ از مباحثاتی که ممکن است اصحاب علم مدیریت بر جامعیت و کامل بودن این تعریف داشته باشند، سطور فوق تلویحا» بر ضرورت تعریف و تثبیت هویت سازمانی تاکید دارند. سازمان هایی که بخواهند پس از درک دلایل وجودی حیات شان، در چارچوبی مشخص و بدون انحراف به مسیرهای سراب گونه و با رعایت بایدها و نبایدهای مورد توافق و اجماع همه عناصر تشکیل دهنده طی طریق نمایند، باید بر تهیه و تکوین بیانیه ماموریت اصرار ورزند. بدون آن و یا با ماموریتی الکن و نارسا، اجماع نظری حاصل نشده و منابع سازمانی هرز خواهند رفت.
اگر چه در بنگاه های اقتصادی، بخش بزرگی از نقصان بیانیه ماموریت ممکن است تحت الشعاع انگیزه های مالی کارکنان جبران گردد و بسیاری از سازمان های موجود نه براساس بیانیه ای مکتوب که بر طبق میثاقی نانوشته میان شرکاء و کارکنان فعالیت مینمایند، ولی با توسعه و رشد سازمان ها و افزایش پیچیدگی کنش های اقتصادی و بازار، فقدان ماموریت، خطر بزرگی برای حیات سازمان محسوب میشود.
در جنبش های اجتماعی این خطر بسیار جدی تر میگردد. قدرت جنبش های اجتماعی به کمیت و کیفیت حمایت های مردمی آنها بستگی دارد. اینچنین جنبش هایی برای کسب و تداوم حمایت ها در اولین قدم نیاز به تعریف شفاف دلایل وجودی خود دارند. مردمی که برای حمایت از جنبش و موفقیت آن در برخی موارد ناچار به بذل جان و آسایش خویش هستند، باید بتوانند دستیابی به آمال و آرزوهایشان را از طریق جنبش ممکن بیابند. ابهام در دیدگاه ها و اهداف جنبش اگر چه ممکن است در فضای مغشوش سیاسی و یا تحت فشار الویت بخشیدن به اهداف سلبی همچون به زیر کشیدن حاکمیت نامطلوب، مانع از پیوستن توده های وسیع مردم به جنبش نگردد، اما تاثیرات ناگوار خود را در تعمیق آن بجای خواهد گذاشت. این امر از طریق گسست و ریزش هواداران خود را نمایان خواهد ساخت. حتی در بسیاری از موارد، در فقدان بلوغ سیاسی لازم، جریانات سیاسی ای که از ذن خود یار جنبش شده اند، در جریان توسعه مبارزه و شفافیت یا دقیق تر شدن اهداف، نگرش های خود را در مقابل دیدگاه های جریان اصلی جنبش دیده و متعاقبا» از سوی یکی از طرفین دشمن قلمداد شده و سرکوب میشوند. مصداق این ادعا، تسویه های خونین در جریانات سیاسی پیش از انقلاب و از آنها عیان تر فرآیند 30 ساله جمهوری اسلامی است.
آقای علیرضا بهشتی مشاور ارشد آقای مهندس میرحسین موسوی از تدوین مرامنامه تشکیلات «راه سبز امید»(رسا) خبر داده است. به نظر میرسد که این مرامنامه همان بیانیه ماموریت به تعبیر ماست، لذا با تعریفی که فوقا» به آن پرداختیم، سعی میکنیم که از وجوه گوناگون به آن بپردازیم.
صراحت و شفافیت-
یکی از آفت های مدیریت در جمهوری اسلامی که امیدواریم بواسطه قرابت طیف موسوی با این مدیریت، دامنگیر جنبش سبز نگردد، تقسیم جامعه توسط روحانیون به دو گروه خواص و عوام است. از دیدگاه روحانیت شیعه و همراه با شکل گیری این طبقه، روحانی کسی است که با ترک تعلقات دنیوی تلاش دارد تا با یادگیری علوم دینی با نزدیکی به ذات احدیت در مسیر پیامبران و امامان معصوم به هدایت عامه بپردازد. او بواسطه وقف خود در راه خدا و آگاهی بر آنچه که عامه از آن بی بهره هستند، نسبت به بندگان عادی دارای برتری است. چنین است که اجتهاد و تقلید در فقه شیعه شکل میگیرد و نضج مییابد و روابط اجتماعی در ایران شیعی بر این مبنا تعریف و تقویت میشوند. تاریخ بعد از انقلاب هم از این فلسفه تبعیت میکند. مجلس خبرگانی که مهمترین تصمیم در مدیریت سیاسی کشور را اخذ مینماید، تنها از فقهای علوم دینی تشکیل میگردد و فقهای علوم دیگر از مهندسی، پزشکی، جامعه شناسی، اقتصاد و و . . . را در آن نیازی نیست که اینها نیز از منظر آگاهی بر صلاح بشریت در زمره عوام هستند.
تاریخ پس از انقلاب 1357 پر است از سخنرانی های امام خمینی که از دیدگاه مردم عادی سخنانی تکراری بوده اند ولی هر یک از این سخنرانی ها از منظر خواص که به جزئیات مسائل پشت پرده اشراف داشته اند، حاوی راه حل یک معضل جدی و یا حکمی در تعیین برنده یک نزاع بوده اند. بعبارت دیگر با دیدگاه فوق الاشاره طیف خواص شامل روحانیون و افراد خانواده که شامل تجار متول متدین و فرزندان غیرروحانی روحانیون هم بوده است، هرگز لزومی ندیده اند که مردم عادی(تو عوامش بخوان) در جزئیات پیچیده مسائل قرار گرفته و خدای ناکرده افشای این جزئیات توسط عناصر دشمن مورد سوء استفاده واقع شود. بنابراین همواره در حضور عامه، جامعه با دعوت به وحدت، نسبت به وجود دشمن هشدار داده شده است و به پیشرفت و شکوفایی در سایه جمهوری اسلامی مفتخر بوده است. اصولا» تئوری «فشار از پایین، چانه زنی از بالا» با چنین دیدگاهی توسط سعید حجاریان بنیان نهاده شد. هر از چندگاهی شنیده ایم که: «البته مردم ما نامحرم نیستند ولی بیان بعضی از مسائل باعث سوءاستفاده دشمن خواهد شد.»
در همین موضوع اخیر تجاوز به زندانیان سیاسی که توسط کروبی بیان شد، بنگرید که طیف واقع بین تر جناح اصول گرا از رسانه ای شدن آن عصبانی است و نه از اصل قضیه.
این پدیده که همواره در دو دهه اول انقلاب بر رفتار طبقه حاکمه از جمله آقایان موسوی و کروبی حاکم بوده است، در دوران اصلاحات مانع تداوم رابطه تنگاتنگ مردم با خاتمی و بهره گیری خاتمی از حمایت توده ای در حل معضلات و به عقب راندن کودتاچیان امروز بوده است. کسانی که این دیدگاه در زمینه نگرش سیاسی شان نهفته است، باور ندارند که آگاهی مردم از جزئیات امور، جامعه را نسبت به کژروی ها و آفتهای اجتماعی سترون مینماید و ضامن بسط و بقای دموکراسی است. ابهام و کلی گویی در مرامنامه و پرداختن به عبارات زیبا بجای صراحت در جزئیات ضروری، در بهترین حالت از جنبش بادکنکی بی هویت خواهد ساخت.
در جنبش های اجتماعی، آگاهی جامع و کامل مشارکت کنندگان در جنبش، ضرورتی حیاتی برای رشد و بقای آن است. تدوین روشن و صریح ماموریت جنبش، اولین قدم در این راه میتواند باشد.
اهداف بنیادین جنبش-
استقرار دموکراسی و تثبیت حکومتی مبتنی بر عدالت، نیازمند تاسیس و تثبیت نهادهای ضامن دموکراسی هم در عالم فیزیکی و هم در فرهنگ اجتماعی است. اجماع عموم بر سر حد و مرز آزادی، فرآیندی است که در چالشی زمانگیر واقع خواهد شد. جامعه دموکرات نهالی است که تنومند شدن آن نیازمند مراقبت و زمان است. نقش جنبش سبز مردم ایران برای استقرار دموکراسی و عقلانیت در کشور نباید با تسلط بر قدرت خاتمه یافته انگاشته گردد و مرامنامه باید به این مهم توجه داشته باشد. اگر مرامنامه اهداف بلند مدت را مدنظر قرار دهد، کمتر دستخوش تغییراتی که برای جنبش مضر هستند خواهد شد.
با توقف در خواسته های کوتاه مدت، اگر قرار بود چنین تشکیلاتی(که بصورت مجازی از پیش از انتخابات شکل گرفته بوده است) در مقاطع مختلف تحرک سیاسی آقای موسوی در قبل و بعد از انتخابات تا شرایط حاضر اقدام به تعیین ماموریت خود مینمود، احتمالا» براساس فرمایشات منتشر شده آقای موسوی هدف خود را چنین عنوان میکرد:
• قبل از انتخابات «دستیابی به کرسی ریاست جمهوری برای تغییر در مدیریت اجرایی و اصلاح امور»
• 23 خرداد 1388 «ابطال انتخابات و برگزاری مجدد و بی تقلب انتخابات»
• امروز «آزادی زندانیان سیاسی جریانات اخیر، جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم، نه یک کلمه بیش و استقرار بی تنازل قانون اساسی»
ظاهرا» ماموریت رسا در این مدت دچار تغییرات زیادی شده است. البته این اجتناب ناپذیر بوده است. شرایط سیاسی کشور و کنش ها و واکنش های طرفین و خصوصا» مردم اگر نه کاملا»، در وجه غالب، غیرقابل پیش بینی بوده است و تغییر عزم و هدف یک جریان سیاسی هم تحت تاثیر شرایط بیرونی ضروری است. اما دوستان تدوین کننده مرامنامه رسا باید به این مهم توجه نمایند که همانگونه که در بنگاه های اقتصادی تغییر ماموریت سازمان به سادگی میسر نبوده و هزینه بر است، در این جنبش اجتماعی هم مرامنامه باید با جامعیت اهداف اصلی را تعیین نماید و تغییر شرایط بیرونی همچون حذف سران جنبش، سقوط دولت، سرنگونی رژیم و . . . . منجر به تغییر آن نگردد. تغییراتی که در طی آن مهندس موسوی به دنبال استقرار بی تنازل قانون اساسی است و یا جمهوری خواهان سکولار در پی آنند، راه بلندی است که حتی با دستیابی بی رقیب به قدرت هم به نتیجه نرسیده و نیاز به ادامه تلاش ها دارد.
برخی از متخصصین مدیریت در برابر اولین عبارات پیشنهادی برای ماموریت، برای تشخیص بهتر ریشه های آن سوال چرا؟ را طرح مینمایند. با طرح این چراها، سازمانی که تولید کننده CD دیسک بوده است، ماموریت خود را نوآوری برای زندگی بهتر تعریف مینماید و بدین ترتیب افقی نو و بسیط برای فعالیت ها مقابل خود میگشاید.
اگر تدوین کنندگان مرامنامه رسا هدف آن را استقرار بی تنازل قانون اساسی قرار دهند، آنگاه پاسخ به اینکه چرا این هدف را دارند، یا ایشان را به لایه های زیرینتر مقاصد جنبش خواهد رساند که این لایه ها کمتر در اثر تغییر شرایط تغییر مینمایند و یا، شفافیت بیشتری برای هواداران در درک اهداف رسا بوجود خواهد آورد.
رسا چتری برای همه-
رسا عزم ملی ایرانیان است برای:
• بازیافتن آزادی
• برابری انسان ها
• استقرار عدالت
• توسعه و شکوفایی میهن
• بازیابی نقش سازنده ایرانیان در رشد فرهنگی و علمی جهانیان
• ابراز صلح جویی ایرانیان به جهانیان
و رسا متعلق است به همه ایرانیان، فارغ از دین و مذهب شان.
مرامنامه رسا باید به گونه ای تنظیم گردد که ضمن احترام و قبول واقعیت خط کشی های سیاسی، پذیرای همه برای ساختن ایران آینده باشد و به سال ها دشمن سازی و دشمن پنداری خاتمه دهد. حقوق اقلیت های دینی و اقوام مختلف را به منزله حقوق بخش از ایرانیان و در راستای اعمال حق حاکمیت ایشان بر سرزمین مادری شان ایران؛ محفوظ بدارد.
وحدت و همدلی با شعار و تذکر به حفظ آن ایجاد نخواهد شد. این امر نیازمند اقدامات عملی است. از 1357 تاکنون حاکمان ایران همواره بر وحدت تاکید داشته اند. اما وحدت آرمانی ایشان همیشه وحدتی حول دیدگاه ها و نظرات خودشان بوده است و هر آنکه کمترین خروجی نسبت به این دیدگاه ها داشته است، منافق و عامل بیگانه خوانده اند. تدوین کنندگان مرامنامه رسا باید همانگونه که به خواسته های اصلاح طلبان توجه مینمایند، دیدگاه های دیگر گروه های سیاسی از جمله اصول گرایان را هم مد نظر قرار دهند.
بخش قابل توجهی از فعالان امروزین جنبش، هوادارن جمهوری ای سکولار هستند. سکولاریسم از جهت دین گریزی این گروه مورد تاکید نیست بلکه با این تصور که در چارچوب حکومت دینی امکان استقرار دموکراسی وجود ندارد، مورد توجه است. اگر آقای موسوی بر جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه بیشتر و استقرار بی تنازل قانون اساسی همچنان تاکید دارند، برای حفظ این گروه از هوادارن جنبش باید مشخص نمایند که چگونه تحت این شرایط بسط دموکراسی را تضمین مینمایند و تلقی ایشان از دموکراسی چیست؟ خصوصا» با توجه به اینکه آقای مهندس موسوی عضو مجمع تشخیص مصلحت بوده اند و احتمالا» هنوز هم هستند، این جمهوری اسلامی موعود ایشان با کدامیک از صور جمهوری فعلی از سال 1357 تاکنون مشابهت بیشتری دارد و چه نقدی از دیدگاه ایشان بر گذشته جمهوری قابل قبول است؟
اگر تدوین کنندگان مرامنامه رسا به موضوعات فوق توجه نمایند، ریشه های جنبش را تقویت کرده اند. در اینصورت چه بسیار مخالفینی که به جمع هواداران خواهند پیوست و چه بسیار دگراندیشانی که نه امروز بی جهت همزاد پنداری خواهند کرد و نه فردا در پی سهم خواهی؛ دشمنی.
مرامنامه رسا باید میثاق وحدت ملی باشد.
در نوشتارهای بعدی به جزئیات دیگری از مرامنامه(بیانیه ماموریت) مانند استراتژی، ارزش ها، روش های سازماندهی، انتخاب تاکتیک ها و تشویق ها و تنبیه ها خواهیم پرداخت.